زمینه: کیفیت رابطه معلم-دانش‌آموز نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی و بهزیستی روانی دانش‌آموزان دارد. اما اغلب مداخلات مبتنی بر نظریه‌های دلبستگی و ذهنی‌سازی بر بهبود این روابط در دوران کودکی متمرکز بوده و دوره حساس نوجوانی کمتر بررسی شده است. بعلاوه، بیشتر این مداخلات در فرهنگ‌های فردگرای غربی توسعه یافته‌اند و تعمیم آن‌ها به فرهنگ‌های جمع‌گرا مانند ایران، نیازمند پژوهش بومی است.
هدف: این پژوهش با هدف تدوین و ارزیابی اثربخشی یک برنامه مداخله‌ای هشت جلسه‌ای، مبتنی بر نظریه دلبستگی و ذهنی‌سازی و با استفاده از رویکرد نقشه‌نگاری مداخله، به‌منظور ارتقای کیفیت رابطه معلم-دانش‌آموز در مقطع متوسطه اول انجام شد.
روش: روش این پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون و گروه گواه با پیگیری یک ماهه بود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی معلمان و دانش‌آموزان مقطع متوسطه اول شهر یزد در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ بود. از این جامعه، 5 مدرسه و از هر مدرسه، ۳۲ معلم به روش نمونه‌گیری در دسترس و از میان دانش‌آموزان هر معلم، ۸ نفر روش تصادفی انتخاب شدند. معلمان به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش در برنامه مداخله ۸ جلسه‌ای شرکت کردند که براساس رویکرد نقشه‌نگاری مداخله و با محوریت بهبود ارتباطات معلم-دانش‌آموز تدوین شده بود. ابزارهای پژوهش شامل نسخه اصلاح‌شده پرسشنامه رابطه معلم-دانش‌آموز (جعفرپور و همکاران، 1403) و پرسشنامه ذهنی‌سازی (دیمیتریویچ و همکاران، 2018) برای معلمان و پرسشنامه ادراک از حمایت معلم (بنزن و همکاران، ۲۰۱۷) و مقیاس احساس تعلق به مدرسه (براون و ایوانز، ۲۰۰۲) برای دانش‌آموزان بود. داده‌ها به کمک روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر توسط نرم­افزار SPSS25 تحلیل شدند.
یافته­ ها: نتایج پژوهش نشان داد این مداخله تأثیر معناداری بر بهبود کیفیت رابطه معلم-دانش‌آموز (01/0 >p) داشت. همچنین، دانش‌آموزان گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه، افزایش معناداری در ادراک حمایت معلم (01/0 >p) و احساس تعلق به مدرسه (01/0 >p) نشان دادند و معلمان، نمره بالاتری در مهارت‌های ذهنی‌سازی (01/0 >p) کسب کردند.
نتیجه‌گیری: با توجه به اثربخشی مداخله‌ مبتنی بر نظریه‌های دلبستگی و ذهنی‌سازی در بهبود روابط معلم–دانش‌آموز در مقطع متوسطه اول، پیشنهاد می‌شود که از این رویکرد در محیط‌های آموزشی برای تقویت کیفیت ارتباطات و ایجاد محیط یادگیری حمایتی استفاده شود.